Wees iemand die meegaat diep in de nacht Viering 12 februari 2017

Wees iemand die meegaat diep in de nacht

 

Cora is een slavin op een katoenplantage in Georgia in de 19e eeuw. Haar helse leven staat op het punt nog erger te worden. De wrede blanke eigenaar heeft een oogje op haar laten vallen. Ze besluit om te vluchten samen met Caesar, een jonge slaaf.  Met hulp van de ondergrondse spoorweg (een netwerk van anti-slavernij activisten) begint ze een huiveringwekkende tocht door de zuidelijke staten van Amerika naar het vrije noorden, met de slavenjagers op haar hielen.  In al die staten wordt Cora geconfronteerd  met groteske vormen van racisme en terreur. Als lezer sta je versteld hoe diep ontmenselijking en  geweld zich zo invreten in mensen. Hoe veel blanken stonden te genieten van het ophangen in het openbaar op vrijdagavond van zwarte slaven en van blanken die hen hielpen. De vraag die bij het lezen van dit aangrijpende boek van Colson Whitehead steeds bij me opkwam was: waar heeft Cora, waar heeft Caesar , waar hebben al die tienduizenden anderen de moed vandaan gehaald om middenin hun doodsbestaan daar uit te breken?  Welk verlangen naar leven en liefde voor het leven heeft hen gedreven? Dat verlangen om het leven te te bewaren te midden van alle doodsdreiging , lijkt met hen mee te trekken op hun tocht naar vrijheid. En niemand kan dat verlangen naar waarlijk leven, afnemen, ook niet als dat je het leven kost. Die spirit van onverwoestbare liefde voor het leven kun je zo ook proeven in bijbelverhalen.

Die zijn namelijk voor een groot deel geboren uit een vergelijkbare geestkracht. Het verlangen naar een leven waarin ieders menselijke waardigheid erkend en beschermd wordt, dat is de grondtoon van dit verhalenboek. In het leerhuis enkele weken geleden lazen wij de beginhoofdstukken uit het boek Exodus. En we waren verbaasd over de kracht en pracht van deze kleine, tegendraadse verhalen. We lazen  Exodus 2: En het geschiedde in die vele dagen, de koning van Egypte stierf. En de kinderen van Israël zuchtten vanuit hun slavendienst. Zij schreeuwden het uit, en hun roepen om hulp steeg omhoog tot God, vanuit de slavendienst. God hoorde hun huilen, God bracht zich zijn verbond met Abraham, Izaak en Jakob te binnen, God zag de kinderen van Israël aan en God erkende hen.  In die rijke godenwereld van de Egyptenaren en de Babyloniërs,  gebaseerd op macht en geweld toont zich onaanzienlijk in een onooglijke doornstruik een spoor van liefde voor het leven, een spoor dat later de naam krijgt: Ik zal jullie nabij zijn, ik zal jullie redden, ik zal jullie door het doodsgebied heen loodsen via de ondergrondse spoorweg van veertig jaar woestijn om jullie thuis te laten komen in een land waar het leven goed is. Zo wordt ‘een humaniserende goddelijke macht’ door de Hebreeuwse slaven in Egypte ontdekt, en zo wordt deze Naam die Bevrijding uit slavendienst betekent steeds, door groepen verdrukten steeds opnieuw ontdekt. Kijk eens met die ogen naar het kunstwerk van Merie Rijnberk. Zij schrijft erbij: wie trouw blijven aan hun principes van gerechtigheid en daarom vervolgd worden, die mensen leven in het licht. Als we met die ogen de teksten uit de heilige schrift van vanmorgen lezen, gaan ook onze ogen open. Dan horen  we plotseling in de tekst uit Deuteronomium, een klein gedeelte van de Bergrede van Mozes : ik gebied je vandaag de Levende, je god lief te hebben door in zijn wegen te wandelen door zijn geboden te bewaren. Dan zal je leven  en talrijk worden. Deze God die menselijk samenleven beoogt, hoort het gehuil van mensen die pijn hebben, ziet de slavernij en verslaving van mensen onder ogen , en drukt deze harde werkelijkheid niet weg maar erkent die. Zoals Cora wordt gezien en erkend als medemens door meneer Fletcher in Georgia, door Sam in Zuid Carolina, door Martin en Ethel in Nort Carolina, die daarmee de Levende liefhebben, zo hebben 3000 jaar geleden Hebreeuwse nomaden en slaven, die wegwilden breken uit hun helse bestaan dat ook ervaren.  Ze verlangden naar een gewoon leven, naar recht en bescherming, naar erkenning. Maar hun verlangen werd en wordt zwaar op de proef gesteld. Hoeveel slaven hebben het leven niet verloren onderweg van Afrika naar Amerika, onder andere door een zeer grote groep Nederlandse slavenhandelaren? Hoeveel honderdduizenden hebben hun verlangen naar vrijheid met een gewelddadige dood moeten bekopen? Het lijkt zo eenvoudig en gewoon De Levende lief te hebben met alles wat in je is en je naaste als jezelf. We horen het iedere week in deze kerk, als de samenvatting van de bijbel. Maar hoe leef je dat ieder dag op jouw plek, op jouw school, op jouw werk, thuis en op straat. Maak je daardoor andere keuzes ? Wat komt er dan voor jou op het spel te staan?

In het boek Deuteronomium horen we: je kunt twee kanten op met je leven: je kunt het leven beamen door je te richten op het goede leven voor iedereen, en dat doe je door God lief te hebben, zijn geboden te onderhouden en je naaste lief te hebben……of je leeft je leven gericht op jezelf, op je geluk en succes, door je te hechten aan de afgoden van macht, bezit, geld, jouw succes, dan kies je voor een bestaan wat mooi lijkt, maar doodloopt,, voor een leven wat uiteindelijk geen stad kan houden.

Op de weg voor jezelf investeer je al je tijd en energie om bezit te vergaren, machtig te worden, invloed uit te oefenen veelal ten koste van anderen. En als anderen jouw bezit, macht en invloed bedreigen, dan zit je hun dwars, ontneem je hen hun rechten, vervloek je ze. Op de andere weg sta niet jij centraal, maar leef je in dienst van anderen die jouw ondersteuning en hulp nodig hebben, leef je in dienst van de Bron van leven. In het besef dat je moslim, hindoe, socialistische, liberale, humanistische, populistische medemens in de kern een even kwetsbare en broze mens is, net als jij.

Er is een oud geschrift, ontstaan begin de tweede eeuw en dat heet De Leer van de Apostelen.  Het is het oudste catecheseboek van een jonge kerk, in een tijd dat de band tussen synagoge en kerk nog niet was doorgesneden. Ik laat jullie een klein fragment daaruit horen : mijn kind, vlucht weg van al wat slecht is en van al wat daarop lijkt, word niet toornig, want toorn leidt tot moord; wees ook niet jaloers, twistziek of opvliegend, Want uit dit alles komt moord voort.  Woede, ruzie omwille van het handhaven van eigen plek en positie kan gemakkelijk leiden tot het uitsluiten en vernederen van medemensen.

In die geest is de gehele Tora en het Evangelie geschreven, vanuit dat realiteitsbesef lezen we in Deut 30: als je de geboden doet zal je echt leven en zal de Levende jou zegenen.  Dan zal je de Levende zuiver zien. Kijk naar het kunstwerk van Merie Rijnberk bij deze tekst…….Er staat een prachtige geheimzinnige regel in Deut30: Hij, de Levende is jouw leven en de duur van je dagen. In die regel resoneert het beeld van de zuiveren van hart die de Levende zullen zien. Deze Ene is de zuivere bron van je leven en van het leven met anderen, hij is een geestkracht  die door je heen stroomt op je reis van verslaving naar vrijwording. Door die altijd stromende levensbron ga jij wandelen op de weg van liefhebben en recht doen, van nabij zijn en anderen beschermen.  Je ontdekt onderweg tot je verbazing dat de Levende je nabij is en zal zijn, waar je ook bent, waar je ook gaat of staat.

Diezelfde geest bezielt ook Jezus in zijn Bergrede. Als een tweede Mozes, onderwijst hij zijn leerlingen de Tora op een eigen manier. Generaties lang hebben christelijke voorgangers en theologen dit niet kunnen en willen zien, omdat ze gevangen zaten in een ideologie waarbij Israël en Het Oude Verbond hadden afgedaan en met Jezus alles opnieuw zou beginnen. Sterker nog, zo was toen de vertolking van de leer, nu Jezus als Gods zoon gekomen was gold alleen nog het gebod van de liefde en alle andere 612 geboden waren opgeheven, ontbonden. Nu, 72 jaar na de Tweede Wereldoorlog, is er onder andere in Nederland  veel meer kennis gekomen over  joodse bronnen bij christenen. En die kennis laat ons met heel andere ogen de Bergrede lezen: Jezus als messiaans figuur niet is gekomen om de Tora op te heffen, maar om hem op te richten, aan te scherpen. En die aanscherping gaat precies de andere kant dan wat tienduizenden christelijke uitleggers hebben, verkondigd en vaak nog verkondigen. Als we met ware aandacht en kennis van zaken lezen, ontdekken we dat Jezus met de uitspraak er zal geen jota of tittel van de Tora voorbijgaan bedoelt, dat hij de Mondelinge Tora, het gezag van de meerderheid van de  leraren na Mozes erkent. Jezus behoorde tot de stroming van de zgn. vroege Chassidiem, vrome Joden die een ethisch leven wilden leiden naar de principes van de Tora, en die Chassidiem geloofden dat wij allemaal die weg van verzoening en vergeving en vrede kunnen gaan.  Jezus verbindt net als vele Farizeeen uit zijn tijd de kleine geboden met de grote. Daardoor komt namelijk de weg van verzoening op scherp te staan. Hij geeft twee voorbeelden van zijn verdiepende Tora uitleg. In het eerste legt deze chassidische meester een verband tussen iemand beledigen (licht gebod) en het plegen van een moord ( Een van de tien zware geboden). Een klimaat van schelden, beschuldigen en haat zaaien kan gemakkelijk leiden tot vernedering, tot uitsluiting en zo tot geweld, zo leert Jezus . Zaterdag 4 februari lieten drie vooraanstaande moslims in Nederland in Trouw horen wat al die beschimpingen van de islam, van de koran, van de moslimgemeenschap in Nederland de laatste jaren met hen doet. En zij vragen zich af: waarom blijven zoveel kerken en andere religieuze en maatschappelijke instanties zo stil nu meer en meer openlijk islamitische medeburgers worden beschimpt en moskeeën worden beklad. Wie echt wil gaan op de weg van Tora en Evangelie waakt ervoor medemensen te demoniseren en te beschimpen. De vrijheid om te spreken in het openbaar wordt dan misbruikt om personen en groepen in een kwaad daglicht te plaatsen. Het evangelie vertelt ons: aan de vrijheid om te spreken gaat de verantwoordelijkheid om medemensen te beschermen vooraf. Om die weg te bewandelen is niet eenvoudig, het vraagt moed en geloof. Het vraagt toewijding, volharding, het vraagt ten diepste voluit leven uit liefde voor het leven. Laat ik met een klein verhaal eindigen. Rosita Steenbeek is op zoek naar Pietro Bartolo, de arts uit Lampedusa die zich al 25 jaar zich ontfermt over vluchtelingen die hij uit zee haalt, levenden en doden.  Mensen zeggen: “Je doet het nu al zo lang, nu ben je er wel aan gewend”. Maar hoe kun je wennen aan de aanblik van een dood kind, een verdronken zwangere vrouw.  In de documentaire Vuur op zee, spreekt deze arts bewogen over zijn leven in dienst van deze zoekers naar leven.  Hij vertelt Rosita Steenbeek over de tragedie op de Middellandse zee.  Dit moet stoppen zegt hij. We spreken over vluchtelingen, maar ze zijn allemaal personen mensen met een naam en een geschiedenis. Ik zie hen vel over been aankomen. Door klimaatveranderingen waar wij de schuld van zijn, kampen zij met droogte. Wij halen hun rijkdommen weg, terwijl zij voor ons het werk doen. Toen hij zestien was is hij bijna zelf verdronken. Ik heb in de late avond vier uur gevochten voor mijn leven. Ik had het al opgegeven toen ik licht zag. Met mijn laatste krachten zwaaide en schreeuwde ik en ik  werd gered. Zoals mijn vader mij toen omhelsde…. Daar ligt de bron van dat hij al 25 jaar lang mensen uit zee haalt. Hij heeft zo diep de reddende kracht van liefde voor leven ervaren, dat die sindsdien als een stroom door zijn bestaan trekt. Deze zachte stem van stilte is de stem van de Levende die zich ieder moment aan ons wil openbaren als wij hem toelaten in ons hoofd, in ons hart, in ons lichaam en on onze ziel. De Levende roept ons om op te staan en te leven, uit de dood vandaan.

Amen.

 

 

Deel op social media

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *